PSY221 Ödevlerinde Etik Onay Süreci Nasıl İşler?

PSY221 dersi kapsamında yürütülen ödevler, çoğu zaman insan katılımcılar ile etkileşimi, kişisel verilerin toplanmasını ve kimi durumlarda hassas psikolojik içeriklerin sorgulanmasını içerir. Bu nedenle, “yalnızca not almak için yapılan sınıf içi bir egzersiz” bile olsalar, çalışmaların etik ilkelere uygun tasarlanması ve kurumun belirlediği etik onay çerçevesine göre yürütülmesi gerekir. Etik onay, araştırmanızın katılımcı haklarını koruduğunu, risk–yarar dengesini gözettiğini, gizlilik ve veri güvenliği ilkelerine uygun davrandığınızı belgeleyen resmî süreçtir.
Bu rehberde PSY221 bağlamında etik onayın nasıl işlediğini; başvuru öncesi hazırlıklar, risk sınıflandırması, onam formu yazımı, düşük/orta/yüksek risk örnekleri, özel popülasyonlarla çalışma, veri gizliliği ve anonimleştirme, pilot ve prosedür değişikliklerinin bildirilmesi, acil durum ve yönlendirme protokolleri, sınıf içi hızlı kontrol listeleri ve örnek belgeler eşliğinde ayrıntılandıracağız. Yazının her alt bölümünde uygulanabilir adımlar, örnek cümleler ve mini-şablonlar bulacaksınız.

1) Etik Onayın Amacı: Kimleri, Neleri Korur?

Etik onay, üç temel ilkeyi somutlaştırır:

1. Özerklik (otonomi): Katılımcıya bilgilendirilmiş onam hakkı tanımak; gönüllülüğü, çekilme hakkını ve aydınlatılmış kararı güvenceye almak.

2. Yarar–Zarar Dengesi (yararlılık–zarar vermeme): Riskleri azaltmak, beklenen yararı artırmak, en az riskli yöntemi tercih etmek.

3. Adalet: Örneklem seçiminde adil olmak; belirli gruplara haksız yük bindirmemek veya haksız dışlama yapmamak.

PSY221 çıkarımı: Etik onay, yalnızca “izin kâğıdı” değildir; araştırma tasarımınızın insana ve veriye saygı temelinde yeniden düşünülmesi için bir tasarım kontrolüdür.

2) PSY221’de Etik Başvuruya Ne Zaman Gerek Var?

• Mutlaka gerekir: İnsan katılımcıdan yeni veri toplanacaksa (anket, deneysel görev, görüşme, gözlem, dijital iz).

• Genellikle gerekir: Kimliği belirlenebilir ikincil veri/kurum içi kayıt kullanılacaksa, ya da hassas içerikler (depresif belirti, travma, bağımlılık vb.) sorulacaksa.

• Muafiyet ihtimali: Tamamen anonim ve düşük riskli anketler (ör. günlük çalışma alışkanlıkları), sınıf içi eğitsel amaçlı etkinlikler; ancak muafiyet kararı araştırmacının değil, etik kurulun veya dersi yürüten birimin yetkili komitesinin kararıdır.

Altın kural: Emin değilseniz danışmanınıza ve bölümünüzün etik temsilcisine sorun; “muafiyet” beyanını yazılı olarak alın.

3) Başvuru Dosyasının Omurgası: 8 Zorunlu Belge

1. Başvuru formu: Proje özeti, amaç, araştırma soruları, fayda–risk değerlendirmesi.

2. Protokol dokümanı: Adım adım süreç (örneklem, ölçümler, prosedür akışı, zaman çizelgesi).

3. Bilgilendirilmiş onam formu (güncel, sade dil).

4. Anket/görev ekleri: Sorular, ölçekler, görev ekranları.

5. Davet metinleri: E-posta/afiş/duyuru metni (gönüllülük ve çekilme vurgulu).

6. Veri yönetim planı (VYP): Toplama, saklama, anonimleştirme, imha takvimi.

7. Risk azaltma ve yönlendirme protokolü: Hassas içeriklerde destek hatları, acil durum akışı.

8. Danışman onayı: PSY221’de genellikle zorunlu; öğrenci araştırması olduğuna dair beyan.

İpucu: Dosyayı tek bir PDF içinde “1_Basvuru, 2_Protokol…” şeklinde içindekiler dizini ile sunun.

4) Risk Sınıflandırması: Düşük–Orta–Yüksek

Düşük Risk:

• Kimliği belirlenemez, psikolojik etkisi hafif konular (çalışma alışkanlığı, zaman yönetimi).

• Kısa, gönüllü, iptal edilebilir görevler; ödül/ceza yok.

Orta Risk:

• Duygudurum, yalnızlık, kaygı gibi duygusal tetikleyici olabilecek ölçekler.

• Basit bilişsel görevlerin yorgunluk/strese yol açma ihtimali.

Yüksek Risk:

• Travma, özkıyım düşüncesi, madde kullanımı gibi hassas maddeler.

• Klinik örneklem, özel popülasyonlar (reşit olmayanlar, bilişsel kapasitesi sınırlı bireyler).

• Davranışsal manipülasyonların güvenlik riskleri (uyku yoksunluğu vb.).

PSY221 tavsiyesi: Çoğu ödev düşük–orta risk bandında tutulmalı; yüksek risk içeren ölçümler kapsam dışı bırakılmalı veya uzman denetimi şartına bağlanmalıdır.

5) Bilgilendirilmiş Onam: 10 Maddelik Kısa ve Tam Şablon

Başlık: “Bilgilendirilmiş Onam Formu – PSY221 [Proje Adı]”

1. Amaç: “Bu çalışma, ____ ile ____ arasındaki ilişkiyi incelemeyi amaçlar.”

2. Prosedür: “Anket (≈10 dk) + Stroop görevi (≈7 dk). Toplam süre ≈17 dk.”

3. Örnek sorular/uyarı: “Duygudurumunuza ilişkin kısa maddeler bulunmaktadır.”

4. Gönüllülük ve çekilme: “İstediğiniz an, gerekçe göstermeksizin ayrılabilirsiniz.”

5. Riskler: “Duygusal rahatsızlık hissedebilirsiniz; dilediğiniz soruyu atlayabilirsiniz.”

6. Yararlar: “Doğrudan yarar beklenmemektedir; bilimsel bilgiye katkı.”

7. Gizlilik: “Veriler anonim kodla saklanacaktır; kimlik bilgilerinizden ayrı tutulur.”

8. Veri kullanımı ve saklama süresi: “Veriler 5 yıl şifreli disk/kurumsal depoda saklanır.”

9. İletişim: Araştırmacı/danışman e-postası ve bölüm etik sorumlusu.

10. Onay kutusu/ıslak imza: “Yukarıdaki bilgileri okudum, katılmayı kabul ediyorum.”

Dil ilkesi: 8.–10. sınıf okuma düzeyi; “yan etkiler”, “zorunlu” gibi tıbbi/otoriter dilden kaçının.

6) Davet (Recruitment) ve Teşvik Etiği

• Ders içi puan verilecekse eşdeğer alternatif sunun (katılmayanlar için ek okuma özeti vb.).

• Afiş/e-posta metinlerinde “gönüllülük”, “çekilme hakkı”, “yaklaşık süre”, “örnek soru” ve “yaş şartı” açık yazılsın.

• Hiyerarşik ilişkiler: Araştırmacı aynı zamanda öğretim elemanı ise öğrenciler üzerinde örtük baskı oluşmaması için başvuruyu bağımsız üçüncü kişi üzerinden toplayın.

7) Veri Gizliliği ve Anonimleştirme Mimarı

• Veri minimizasyonu: Amaç dışı demografi toplamayın (gereksiz yaş aralığı, detaylı adres vb.).

• Pseudonim/ID: id alanı, kimlikten bağımsız rastgele kod.

• Ayrı anahtar dosyası: Eğer ödül/çekiliş için e-posta alıyorsanız ayrı, şifreli dosyada tutun; analiz setinde e-posta olmasın.

• Saklama: Şifreli disk/kurumsal bulut; erişim sınırlı (yalnızca ekip).

• İmha: VYP’de tarih verin: “5 yıl sonra güvenli imha (kriptografik silme).”

Dosya yapısı (örnek):
01_etik/ (onam, izinler) – 02_araclar/ (ölçek/görev) – 03_veri_raw/ (ham, şifreli) – 04_veri_clean/ (anonim) – 05_analiz/ – 06_rapor/

8) Hassas İçeriklerle Çalışırken Yönlendirme Protokolü

• Eşik cümlesi (anketin sonunda): “Bazı sorular sizi zorlamış olabilir. Destek almak isterseniz… [Üniversite psikolojik danışmanlık], [ulusal yardım hattı], [acil durum 112], [e-posta].”

• Yüksek risk bildirimi: Özkıyım düşüncesine ilişkin ifadelerde “değerlendirme zorunluluğu” yok, ancak acil destek bilgisi sağlanır; kimlik bilgisi toplanmıyorsa geri dönüş yapılamaz, bu yüzden yönlendirme metni önceden görünür olmalı.

• Görüşme/gözlem varsa araştırmacı tetiklenme anında süreci durdurma ve katılımcıyı güvenli biçimde yönlendirme eğitimine sahip olmalıdır (PSY221’de genellikle kaçınılır).

9) Reşit Olmayanlar, Özel Popülasyonlar ve Onam Katmanları

• Reşit olmayanlar: Ebeveyn/veli rızası + çocuğun rızası (assent) birlikte gerekir. PSY221’de bu popülasyonla çalışmamak en güvenli seçenektir.

• Klinik örneklem: Tanı bilgisi gibi sağlık verisi çok yüksek hassasiyet taşır; kurumsal etik kurul ve uzman süpervizyonu şarttır.

• Engellilik/erişilebilirlik: Anket ve görevlerin erişilebilir tasarlanması (okunur font, ekran okuyucu uyumu).

10) Pilot, Prosedür Değişiklikleri ve “Amendment” Mantığı

Pilot sonrası soru ekleme/çıkarma, süre ve görev akışında değişiklik, örneklem kriterlerinin revizyonu gibi durumlar protokol değişikliğidir.

• Kural: Psikometrik nedenlerle küçük düzeltmeler dahi kayıt altına alınmalı; kurula kısa amendment formu ile bildirilmelidir.

• Raporlama: Ödevin Yöntem bölümünde “pilot değişiklikleri”ni tek paragrafta özetleyin.

11) Düşük Riskli PSY221 Projeleri için “Hızlı Yol” Çeklistesi

13) Debrief (Son Bilgilendirme) Metni – Kısa Şablon

Bu çalışma hakkında
Çalışmanın amacı, ____ ile ____ arasındaki ilişkiyi incelemektir.
Görevler kısa anketler ve basit bilişsel bir testten oluşmuştur.
Duygusal etki yaşadıysanız, şu kaynaklar destek sunabilir: [Üniversite birimi], [Ulusal hat].
Veri gizliliği: Verileriniz anonim kodla saklanır; kişisel kimliğinizle eşleştirme yapılmaz.
Sorularınız için: [araştırmacı e-posta], [danışman e-posta].

14) Dijital Araçlar, Çerezler ve Uzak Katılımda Etik

• Çevrim içi platformlar (Qualtrics, Google Forms, oTree, PsychoPy/Pavlovia): Katılımcı gizliliği ve veri barındırma lokasyonu (AB/Türkiye uyumu) kontrol edilmeli.

• Çerez/izleme: Platform kullanıcı davranışını izliyorsa onamda belirtilmeli.

• Cihaz izinleri (bildirim, uyku, ekran süresi): Talep ediliyorsa ayrı ve açık izin ekranı şart.

15) Örnek Belgeler (Kopyala–Yapıştır Başlangıç Seti)

15.1. Onam Formu – PSY221 Kısa Şablon

Amaç: Bu çalışma, [yalnızlık] ile [Stroop performansı] arasındaki ilişkiyi incelemektedir.
Süre ve İçerik: Toplam süre ≈ 20 dakika; kısa anketler ve bilgisayar tabanlı bir görev.
Gönüllülük: İstediğiniz zaman çalışmadan ayrılabilirsiniz.
Riskler: Bazı sorular duygusal rahatsızlık yaratabilir; dilediğiniz soruyu atlayabilirsiniz.
Yararlar: Doğrudan yarar beklenmemektedir; bilimsel bilgiye katkı sağlayabilirsiniz.
Gizlilik: Verileriniz anonim olarak saklanacaktır; kimliğinizle eşleştirilmez.
Saklama: Veriler 5 yıl şifreli ortamda saklanacak, sonra imha edilecektir.
İletişim: [Ad Soyad], [e-posta]; Danışman: [Ad Soyad], [e-posta].
[ ] Okudum ve katılmayı kabul ediyorum.

15.2. Veri Yönetim Planı – 7 Madde

1. Toplama: Qualtrics; HTTPS; kurum hesabı.

2. Anonimleştirme: id kodu; e-posta/ödül listesi ayrı dosya.

3. Saklama: Kurumsal bulut (erişim kısıtlı) + şifreli disk.

4. Yedek: Haftalık otomatik.

5. Paylaşım: Yalnızca toplulaştırılmış/anonim.

6. İmha: 5. yılda kriptografik silme.

7. Sorumlular: Öğrenci (bakım), danışman (denetim).

15.3. Davet E-postası – Kısa ve Şeffaf

Konu: PSY221 Gönüllü Katılım Daveti (≈20 dk)
Merhaba,
[Üniversite/Bölüm] kapsamında yürüttüğümüz kısa bir çalışmaya gönüllü katılımınızı bekleriz. Çalışma, [amaç]. Katılım gönüllüdür; dilediğiniz an ayrılabilirsiniz. Yaklaşık 20 dakika sürer.
Sorular: [e-posta].
Teşekkürler,
[Ad] – [Bölüm]

16) Sık Hata–Karşı Hamle Tablosu

Ödevcim, üniversite öğrencilerinin akademik başarılarına katkıda bulunmayı amaçlayan bir platform olarak öne çıkıyor. Ücretli Soru Çözdürme hizmetimizle, öğrencilere derslerindeki zorlu sorunları çözmelerine yardımcı oluyoruz. Ayrıca, farklı üniversiteler hakkında detaylı bilgiler sunarak öğrencilerin eğitimlerine odaklanmalarını sağlıyoruz. Üniversite seçiminden ders notlarına kadar geniş bir yelpazede öğrenci odaklı içerik sunuyoruz. Ödevcim, öğrencilerin başarılarını artırmalarına yardımcı olmak için güvenilir bir kaynak olarak ön plana çıkıyor ve onlara eğitim hayatlarında rehberlik etmeye devam ediyor.
Bizimle çalıştığınızda, deneyimli ve uzman bir ekip tarafından hazırlanan çözümlerle öğrenme deneyiminizi geliştireceksiniz. Üniversite hayatının zorluğunu hafifletmek ve başarıya giden yolda size eşlik etmek için buradayız. Ödevcim, öğrencilerin hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmak için güvenilir bir destek kaynağıdır ve her adımda yanınızda olmaktan gurur duyar.
Üniversite yaşamının karmaşıklığını daha anlaşılır ve yönetilebilir hale getiren Ödevcim, öğrencilerin akademik yolculuklarını desteklemek için burada. Eğitimde başarıya giden yolda sizinle birlikte ilerlemek için sabırsızlanıyoruz.

Ödev Uzmanı

Biyografinin Tamamını Gör