PSY221 Ödevinde Ölçek Uyarlama Aşamaları

PSY221 dersi kapsamındaki birçok ödev, var olan bir psikolojik ölçme aracını Türkçe bağlama uyarlamayı ya da mevcut Türkçe bir ölçeğin kısa formunu ya da alanınıza özel versiyonunu geliştirmeyi içerir. Ölçek uyarlamak; yalnızca “çeviri” yapmak değildir. İzin alma → kavramsal eşdeğerlik → dil eşdeğerliği → uzman paneller → bilişsel görüşme → pilot çalışma → psikometrik doğrulama (EFA/CFA, güvenirlik, geçerlik) → ölçüm değişmezliği (invariance) → nihai puanlama, norm ve raporlama zincirinin tamamını planlı biçimde işletmek gerekir. Bu yazı, PSY221 düzeyinde uygulanabilir ve denetlenebilir bir uyarlama protokolünü adım adım sunar; her aşamada örnek cümleler, kontrol listeleri, Jamovi/SPSS yönergeleri, vaka senaryoları ve rapor şablonları bulacaksınız. Gelişme bölümünde en az 15 alt başlıkla derinleşecek, sonuçta güçlü bir teslim paketi çıkaracağız.

1) Proje Tanımı ve İzin Süreci: “Bu Ölçeği Neden Uyarlıyoruz?”

• Amaç cümlesi: “Bu çalışma, [Yapı]yı ölçen [Ölçek Adı]’nın [Türkçe/bağlama özgü] uyarlamasını gerçekleştirmeyi amaçlar.”

• Kapsam: Tam çeviri mi, kısa form mu, durumluk/sürekli versiyon mu?

• Yazar/Hak Sahibi İzni: E-posta ile yazılı izin alın; telif koşullarını dokümante edin.

• Etik Onay: İnsan katılımlı her pilot için onam ve etik çerçeve şart (bkz. Ek-1).
  Kontrol: [ ] İzin yazısı dosyada, [ ] Etik karar no raporda, [ ] Kullanım kısıtları notlandı.

2) Kavramsal Eşdeğerlik: Çevirmeden Önce “Ne Ölçüyoruz?”

• Yapı tanımı: Ölçeğin ölçtüğü construct’ı Türkçe bağlamda açıklaştırın (ör. “yalnızlık = algılanan sosyal yetersizlik”).

• Kapsam ve sınır: Yakın kavramlardan ayrımı (sosyal izolasyon, içe dönüklük).

• Hedef popülasyon: Lisans öğrencileri mi, toplum örneklemi mi?
  Uygulanabilir örnek: “Ölçeğin ‘engelleme’ boyutu, yürütücü işlevin inhibitör kontrol bileşenini hedefler; Stroop performansı ile teorik yakınlık taşır.”

3) Çeviri–Geri Çeviri (Forward–Back Translation) Adımları

• İki bağımsız çevirmen (psikoloji terminolojisine hâkim) → birleştirme oturumu → tekleştirilmiş Türkçe versiyon.

• Geri çeviri: Türkçe formu görmeyen bir çevirmen İngilizceye çevirir.

• Karşılaştırma Tablosu: Orijinal–TR–Back-EN yan yana; anlam kayması olan maddeler işaretlenir.
  İpucu: “Asla/hiçbir zaman/çoğu zaman” gibi frekans belirteçleri kültüre duyarlı çevrilir; çift olumsuzdan kaçınılır.

4) Uzman Paneli (Content Validity): Kapsam Geçerliği İndeksi (CVI)

• 3–7 alan uzmanı her maddeyi “uygunluk/anlaşılırlık/kültürel uygunluk” açısından 4’lü ölçekte derecelendirir.

• I-CVI (madde düzeyi) ve S-CVI (ölçek düzeyi) hesaplanır (≥ .78 / ≥ .90 hedef).

• Karar: Düşük I-CVI maddeler revize edilir veya çıkarılır; gerekçe raporlanır.
  Rapor cümlesi: “Uzman panellerinde S-CVI = .92; iki madde kültürel uyum gerekçesiyle revize edilmiştir.”

5) Bilişsel Görüşmeler (Cognitive Interviewing): Anlaşılırlık Testi

• Katılımcı: 8–12 öğrenci; “düşünerek yanıtlama” tekniği.

• Hedef: Madde anlamı, belirsiz referanslar, zaman çerçevesi, sosyal beğenirlik tetikleyicileri.

• Çıktı: Üslup revizyonu, örnek/belirteç ekleme (örn. “son iki hafta”).
  Not: PSY221’de 1–2 saatlik küçük tur bile önemli hataları yakalar.

6) Pilot Çalışma 1 (Dil ve Dağılım Kontrolü)

• N: 50–100 (mümkünse).

• Analiz: Madde ort–SS, çarpıklık/basıklık, madde–toplam korelasyonları (rit), Cronbach’s α/ω.

• Kural: rit < .30 olan maddeler incelenir; çarpıklık |sk| > 2 ise yanıt kategorileri gözden geçirilir.
  Jamovi/SPSS ipucu: “Reliability” modülünde α, “Item–Total Statistics” tablosunda rit’ler.

7) Keşfedici Faktör Analizi (EFA): Yapıyı Haritalamak

• Önkoşullar: KMO ≥ .60 (ideal ≥ .80), Bartlett p < .001.

• Faktör sayısı: Paralel Analiz (PA) ve MAP ile belirleyin; yalnızca eigen>1’e güvenmeyin.

• Döndürme: Oblique (Promax/Oblimin) çoğu psikolojik yapı için uygundur (boyutlar arası korelasyon olası).

• Yük kriteri: |yük| ≥ .40 (PSY221 için pratik eşik); çapraz yük yüksekse madde revizyonu.
  Rapor şablonu: “KMO = .86, Bartlett χ²(…)=…, p<.001. PA iki faktörü destekledi. Oblimin döndürmede yükler .43–.78 aralığındadır.”

8) Doğrulayıcı Faktör Analizi (CFA): Modeli Test Etmek

• Ölçütler: CFI/TLI ≥ .90 (tercihen ≥ .95), RMSEA ≤ .08 (tercihen ≤ .06), SRMR ≤ .08.

• Modifikasyon indeksleri: Teorik gerekçe olmadan serbest bırakma yapmayın.

• Model karşılaştırma: Tek faktör vs iki faktör; kısa form adayları.
  Araçlar: Jamovi SEM, R/lavaan (opsiyon).
  Rapor: “İki faktörlü model daha iyi uyum vermiştir (ΔCFI = .04; RMSEA .055).”

9) Güvenirlik: İç Tutarlılık (α/ω) ve Test–Tekrar Test

• α ve ω: Boyut başına raporlayın (hedef ≥ .80).

• Test–tekrar test (2–4 hafta): rtt ≥ .70 ideal; pratikte .60–.80 bandı kabul edilebilir.

• Madde yanlılığı: Düşük rit veya olumsuz düzeltilmiş korelasyonlar gözden geçirilir.
  Rapor: “Alt ölçek α = .84, ω = .86; 3 hafta sonra rtt = .74.”

10) Geçerlik: Yakınsak, Ayırt Edici ve Ölçütle İlişkili

• Yakınsak: Hedef yapıyla ilişkili bir ölçekle pozitif/negatif yönlü korelasyon (örn. yalnızlık ↔ depresif belirti).

• Ayırt edici: Kavramsal olarak farklı bir yapı ile düşük ilişki (örn. yalnızlık ↔ matematik öz-yeterliği).

• Ölçüt geçerliği: Bilinen gruplar farkı (known-groups) ya da davranışsal görevlerle (Stroop) ilişkiler.
  Rapor: “Yalnızlık toplam puanı PHQ-9 ile pozitif ilişkiliydi (r = .41) ve sosyal destek ile negatif ilişkiliydi (r = −.36).”

11) Ölçüm Değişmezliği (Measurement Invariance) – Temel Düzey

• Gruplar: Cinsiyet, sınıf, kampüs.

• Düzeyler: Konfigüral → metrik → skaler değişmezlik.

• Kriter: ΔCFI ≤ .01, ΔRMSEA ≤ .015 korunuyorsa bir üst düzey kabul.
  PSY221 pratiği: En azından konfigüral ve metrik düzeyi test etmek puan yorumunun adilliğini güçlendirir.

12) Puanlama, Kesme Noktaları ve Normlar

• Toplam/alt ölçek puanları: Ters maddeler kontrol edilir; puan aralığı raporlanır.

• Kesme noktası: Literatürde varsa aktarılır; yoksa kesin klinik hüküm verilmez (PSY221).

• Normatif bilgi: Örneklem ort–SS ve yüzdelik tabloları ek; geleceğe referans olur.
  Uyarı: Uyarlama çalışmasında “tanısal eşikler” ilan etmekten kaçının.

13) Kısa Form Geliştirme (Opsiyonel)

• Seçim kriteri: Yük ≥ .50, rit yüksek, içerik temsili, DIF yok (temel).

• Doğrulama: Ayrı alt örneklemde EFA/CFA tekrarı; güvenirlik ve geçerlik yeniden.
  Rapor: “6 maddelik kısa forma ait CFI = .96, α = .83; uzun formla r = .94.”

14) Kültürel Uyarlama İncelikleri

• Deyimler ve normlar: “Close friend” → “yakın arkadaş”; “church attendance” → bağlama uygun etkinlik.

• Zaman ifadeleri: “Past week/last month” tutarlı çevrilir; örnek aralık verilir.

• Duyarlılık: Damgalayıcı ifadeler yumuşatılır; anlam bozulmadan yeniden çerçevelenir.
  Bilişsel görüşme notu: Katılımcı örnek cümleleri kendi sözleriyle tekrar edebiliyor mu?

15) Örneklem Büyüklüğü ve Bölme Stratejisi

• EFA: Madde başına 5–10 katılımcı (min. 150 önerilir).

• CFA: 200+ idealdir; PSY221’de 150 civarı kabul edilebilir.

• Bölme: EFA ve CFA’yı farklı alt örneklemlerde yürütün (örn. %60–%40).
  Alternatif: Veri kısıtlıysa çapraz doğrulama (k-katlı) tartışılır.

16) Jamovi/SPSS’te Hızlı Yol Haritası

1. Descriptives: Çarpıklık/basıklık; eksik veri oranı.

2. Reliability: α/ω + item-total; ters maddeleri kontrol.

3. EFA (jamovi → Factor → EFA): PA seç, oblimin döndür.

4. CFA (jamovi → SEM): Ölçüm modelini kur; uyum indekslerini yorumla.

5. Correlations/Regression: Yakınsak/ayırt edici geçerlik testleri.

6. ANOVA/t: Known-groups farkı.
   Rapor paketi: Test istatistiği + p + etki büyüklüğü + %95 GA kuralı.

17) Sık Hatalar ve Hızlı Düzeltmeler

• Sadece çeviri yapıp psikometriyi atlamak → En az pilot + EFA yapın.

• Eigen>1’e körü körüne güvenmek → Paralel Analiz kullanın.

• Ters maddeyi unutmak → Kod kitabı ve otomatik kontrol.

• Alt ölçekleri karıştırmak → EFA yükleri ve teori ile hizalama.

• Kritik değişkenleri raporsuz çıkarmak → Çıkarılan maddenin nedenini yazın.

18) Etik ve Veri Güvenliği (Uyarlamada Özel Noktalar)

• Onam: “Bazı maddeler duygusal rahatsızlık yaratabilir; dilediğiniz soruyu atlayabilirsiniz.”

• Veri minimizasyonu: Gerekmedikçe kimlikleyici alan toplamayın.

• Saklama–imha: 5 yıl şifreli depolama; imha tarihi raporda.

• Debrief: Yardım kaynakları; hassas maddeler için bağlantılar.

19) Vaka Senaryosu A: Yalnızlık Ölçeği Kısa TR Formu

• İş akışı: İzin → çeviri/geri çeviri → panel (S-CVI=.91) → bilişsel görüşme (n=10) → pilot (n=120) → EFA (2 faktör) → kısa form (6 madde) → ayrı örneklemde CFA (n=180, CFI=.96, RMSEA=.053) → geçerlik (PHQ-9, MSPSS).

• Çıktı: 2 alt ölçek, α≥.80, yakınsak/ayırt edici geçerlik yerinde.

• Rapor: Eklerde madde listesi, puanlama, örnek norm tablosu.

20) Vaka Senaryosu B: Dikkat Engelleme Öz-Bildirim Ölçeği Uyarlaması

• Sorun: İki madde kültürel olarak “fazla sert”.

• Çözüm: Bilişsel görüşmede revizyon; rit < .30 olan madde çıkarıldı; EFA’da tek faktör; CFA uyumu kabul edilebilir (CFI=.93).

• Geçerlik: Stroop uyumsuz hatayla r = .28 (yakınsak).

• Ders: Kültürel uyum ≠ yumuşatma; anlamı koruyarak bağlamlaştırma.

21) Raporlama (APA 7) İçin Bölüm Sıralaması ve Şablon Cümleler

1. Amaç ve gerekçe: “Uyarlama gereksinimi ve hedef popülasyon.”

2. İzin ve etik: “Yazar izni; etik karar no; onam prosedürü.”

3. Çeviri süreci: “Forward–back; panel; CVI skorları.”

4. Bilişsel görüşme ve pilot: “Örneklem; revizyonlar.”

5. EFA/CFA sonuçları: “KMO, Bartlett, PA; yükler; uyum indeksleri.”

6. Güvenirlik: “α/ω, rtt.”

7. Geçerlik: “Yakınsak/ayırt edici; known-groups.”

8. Değişmezlik: “Test edilen düzeyler ve sonuç.”

9. Puanlama ve kullanım: “Ters maddeler; alt ölçekler; norm bilgisi; sınırlılıklar.”
   Şablon kapanış: “Uyarlanan form, PSY221 düzeyinde araştırmalarda kullanılabilir nitelikte kısa ve güvenilir bir araç sunmaktadır; farklı örneklemlerde yinelenen doğrulamaya ihtiyaç vardır.”

22) Zaman Çizelgesi: 14 Günde Uygulanabilir Plan

• Gün 1–2: İzinler, kavramsal çerçeve, çeviri.

• Gün 3: Geri çeviri, birleştirme, panel daveti.

• Gün 4–5: Panel puanlaması, CVI ve revizyon.

• Gün 6: Bilişsel görüşmeler.

• Gün 7–9: Pilot veri toplama.

• Gün 10: EFA + güvenirlik.

• Gün 11–12: Ayrı örneklem/alt kümede CFA.

• Gün 13: Geçerlik testleri, invariance (temel).

• Gün 14: Rapor, ekler, APA temizliği.

24) Sınırlılıklar ve Gelecek Çalışmalar

• Örneklem kısıtı: Tek üniversite; gönüllü yanlılığı.

• CFA örneklem boyutu: 150 civarı; ileri düzey IRT/bi-faktör test edilmedi.

• Kesme noktaları: Klinik eşikler yok; tanısal çıkarım yapılmamalı.
  Gelecek: Çok merkezli örneklem, IRT ile madde parametreleri, uzunlamasına test–tekrar test ve çoklu grupta değişmezlik.

25) Sonuç

PSY221 ödevinde ölçek uyarlama, disiplinli bir tasarım ve şeffaf raporlama gerektirir. Başarının anahtarı, kavramsal eşdeğerliği en başta sağlam kurmak; dil eşdeğerliğini sistematik çeviri–geri çeviri ve uzman panellerle güvenceye almak; bilişsel görüşmelerle anlaşılırlığı sınamak; pilot veride madde istatistiklerini ve dağılımı görmek; ardından EFA–CFA ile yapıyı doğrulamak ve güvenirlik–geçerlik paketini eksiksiz sunmaktır.
Değişmezlik testleri, puanların gruplar arasında adil yorumlanabildiğini gösterir; puanlama ve kullanım yönergeleri, araştırmanızın tekrarlanabilirliğini artırır. Son kertede, bu rehberdeki akışla hazırlanan bir uyarlama; etik, psikometrik ve raporlama standartlarını karşılayarak PSY221 değerlendirme rubriğinde doğrudan karşılık bulur. İyi bir ölçek uyarlaması, sadece bu dönemki ödevinizi değil, gelecekteki araştırmalarınızı da besleyecek kalıcı bir araç kazandırır.

Ödevcim, üniversite öğrencilerinin akademik başarılarına katkıda bulunmayı amaçlayan bir platform olarak öne çıkıyor. Ücretli Soru Çözdürme hizmetimizle, öğrencilere derslerindeki zorlu sorunları çözmelerine yardımcı oluyoruz. Ayrıca, farklı üniversiteler hakkında detaylı bilgiler sunarak öğrencilerin eğitimlerine odaklanmalarını sağlıyoruz. Üniversite seçiminden ders notlarına kadar geniş bir yelpazede öğrenci odaklı içerik sunuyoruz. Ödevcim, öğrencilerin başarılarını artırmalarına yardımcı olmak için güvenilir bir kaynak olarak ön plana çıkıyor ve onlara eğitim hayatlarında rehberlik etmeye devam ediyor.
Bizimle çalıştığınızda, deneyimli ve uzman bir ekip tarafından hazırlanan çözümlerle öğrenme deneyiminizi geliştireceksiniz. Üniversite hayatının zorluğunu hafifletmek ve başarıya giden yolda size eşlik etmek için buradayız. Ödevcim, öğrencilerin hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmak için güvenilir bir destek kaynağıdır ve her adımda yanınızda olmaktan gurur duyar.
Üniversite yaşamının karmaşıklığını daha anlaşılır ve yönetilebilir hale getiren Ödevcim, öğrencilerin akademik yolculuklarını desteklemek için burada. Eğitimde başarıya giden yolda sizinle birlikte ilerlemek için sabırsızlanıyoruz.

Ödev Uzmanı

Biyografinin Tamamını Gör